Ben jij een nieuwsgierig aagje? Wil jij altijd het naadje van de kous weten? Ben je bijvoorbeeld benieuwd naar de achtergrond van speculaas en bisschopswijn? Sinds kort zijn er twee kleine miniboekjes te koop die antwoord geven op deze vragen. ‘Van appelbol tot Zeeuwse bolus’ (oftewel het gebakwoordenboek) vertelt smeuïge verhalen over de achtergrond van taarten, koeken en gebakjes. In ‘Punch, Kandeel en Clairet’ staan moderne bewerkingen van historische recepten van heel veel verschillende drankjes.
Maar wat staat er precies in? Aan de hand van pakjesavond een klein inkijkje op de inhoud van deze charmante boekjes.
Van Appelbol tot Zeeuwse bolus
In dit kleine schattige gebakwoordenboekje krijg je antwoord op de herkomst van allerlei bekende koekjes en gebaksoorten. René Dings ging op onderzoek uit en ontdekte allerlei mooie verhalen en anekdotes. Dit vertelt hij over Speculaas:
“Voor de geschiedenis van de speculaas kunnen we zo ver teruggaan in de tijd als we willen. Naar de tijd van onze jeugd bijvoorbeeld, toen we voor het eerst speculaas aten vanwege Sinterklaas.
Naar de achttiende eeuw, toen bakkers voor het eerst speculaaspoppen bakten in de vorm zoals we die nu nog kennen. Verder terug, naar de tijd van de VOC toen typische speculaaskruiden zoals kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, peper en koriander in grote hoeveelheden in Nederland beschikbaar kwamen en daarmee voor koekenbakkers goedkoper werden om te gebruiken.
Naar de zeventiende eeuw, toen bakker al uitgesneden planken gebruikten om koeken te bakken met afbeeldingen van dieren, Bijbelse taferelen of het leven van alledag; de bakkers maakten die planken zelf of lieten ze maken door rondtrekkende houtbewerkers.
Of nog verder terug, naar het einde van de middeleeuwen toen er bij het vieren van het sinterklaasfeest al klaaskoeken (clas-coecken’) werden gebakken met een afbeelding van Sint-Nicolaas erop.
Naar de tijd van de Romeinen die al bekend waren met enkele van de kruiden en specerijen die we nu voor speculaas gebruiken en die deze ook in koeken verwerkten.
Of zelfs naar de tijd van de Germanen die al koeken met beeltenissen van dieren bakten om – plaats van de échte dieren – aan de goden te offeren.
Onze speculaasjes hebben dus een rijke geschiedenis en die geeft veel voer voor speculatie over de herkomst van de naam. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat speculaaskoeken een verbastering is van claaskoek. En dan zou dat ‘spec’ kunnen verwijzen naar de specerijen die erin verwerkt zijn, of naar spek in de betekenis van suikergoed. Omdat de speculaaskoeken het spiegelbeeld tonen van de vorm waarin ze gebakken zijn, heeft men ook bedacht dat de naam is afgeleid van het Latijnse woord ‘speculum’, dat spiegel betekent. En als je bedenkt dat er ooit figuren zoals Sint-Nicolaas op de koek werden afgebeeld, dan zou het weer kunnen zijn dat het Latijnse woord ‘speculator’ de bron is, want dat was de titel doe voor bisschoppen gebruikt werd. Feit is dat de oudste vorm waarin het woord ‘speculaas’ is aangetroffen ‘speculatie’ is.
In de Keuren ende Ordonnantien der stad Haerlem werd in 1749 geschreven: Dat de Koekkebakkers de zoogenaamde Speculatie niet hooger per Pond zullen mogen bakken en verkoopen, dan tot zeen stuyvers;
Dit woord werd in die tijd ook gebruikt in de betekenis van zin, welbehagen, bijvoorbeeld in de uitdrukking ‘ergens zijn speculatie in hebben’. Mogelijk werd het dus zo gebruikt voor de lekkere koeken waarin men altijd zin had. Het is goed denkbaar dat speculaties in de volksmond werd uitgesproken als speculaasje.”
Bestellen kun je hier:
Titel : Van Appelbol tot Zeeuwse bolus
Auteur : René Dings
Uitgever : Uitgeverij Nijgh & van Ditmar
ISBN : 978 90 3880 738 6
Prijs : € 15,-
Punch, Kandeel en Clairet
Vinoloog Mariëlla Beukers schrijft regelmatig over wijn (ook op I Love Food & Wine), maar haar hart ligt bij geschiedenis. Daar is zij ook op afgestudeerd. In haar nieuwste boekje (ze heeft meerdere titels op haar naam staan!) combineert ze haar beide liefdes. Ze ging op zoek naar originele historische recepten van limonades, likeur, kruidenwijn en warme winterdrankjes. Ze testte alles uit en maakte er een moderne bewerking van. In het boekje vind je een hoofdstuk met ‘Wijn, kruiden en specerijen’. Het drankje ‘Hypocras’ is een van haar bewerkingen. Dat recept heb ik uitgetest. Resultaat: een heerlijke lichtzoete kruidige wijn die doet denken aan onze bekende bisschopswijn.
Dit schrijft Mariëlla over Hypocras:
“Samen met clairet was hypocras lange tijd de enige drank die in receptencollecties werd genoemd. Pas in de achttiende eeuw kwam daar verandering is. Hypocras werd in de middeleeuwen geschonken aan het eind van de maaltijd, bij het zoete banket. In later eeuwen speelde de gekruide wijn een rol bij huwelijksfeesten, onder de naam bruidtranen. Op kasteel Twickel in Delden worden nog de zes prachtige glazen kannen bewaard waaruit in de negentiende eeuw hpocras bij een huwelijk werd geschonken.”
Ingrediënten
- 1 fles soepele rode wijn (merlot) met schroefdop
- 2 kaneelstokjes
- 4 kruidnagels
- 2 – 3 gram verse gember, geschild
- 80 gram suiker
- 1 eetlepel melk
Stap 1
Open de fles en schenk er een klein glaasje uit. Voeg kaneel, kruidnagels en gember toe. Schroef de dop weer goed dichte en zet de fles weg. Voeg de volgende dag suiker en melk toe. (Zuivel bindt de tannine in de wijn, die daardoor iets zachter wordt.) Schud het geheel goed en laat nog een paar dagen in een donkere kast staan.
Stap 2
Giet de inhoud van de fles dan door een zeef (met papieren filterzakje) in een kan, en vervolgens zonder de vaste delen weer in de fles. Sluit af en zet koud weg (wijn blijft maanden goed, en wordt steeds lekkerder!). Drink de hypocras koud en in kleine glaasjes als aperitief of bij een dessert.
Bestellen kun je hier:
Titel : Punch, Kandeel en Clairet
Auteur : Mariëlla Beukers
Uitgever : Uitgeverij Het Zwarte Schaap
ISBN : 978 94 92821 11 9
Prijs : € 12,50
Meer heerlijke recepten met bijpassende wijnsuggesties? Meld je aan voor de nieuwsbrief.
Geef een reactie